Алтан эрин

Дэлхийн царцдасын Алтан эрин анхны Их тэсрэлтээр эхэлжээ. Тиймээс анхны Их тэсрэлт эхэлсэн яг тэр Газарзүйн байрлалаас Дэлхийн царцдасын Алтан эринг гал морин цагт эхлүүлэхийг Алтан эрин эхэлж байна гэж эртнээс зөвхөн төв Азийн өвөг монголчууд таньжээ.

Дэлхийн цардасын ахин дахин эргэн сэргэн мандах боломж зөвхөн анхны Их тэсрэлтийн энерги эрчим хүч ой санамжаас хамаарч шинэ эхлэл хийдэг. Үүгээр Хүн төрлөхтний ахин дахин эргэн сэргэн мандах боломжийг мөн тэндээс эхлүүлдэг.

Яг үүнийг анхны Их тэсрэлтийн хүйн холбоо гэнэ. Яг энэ хүйн холбоог Алтан Ордны шинэ түүх эхлүүлдэг юм. Яг одоо Бат хааны Алтан Ордын шинэ түүх эхлэх гэж байна. 1906 оноос Дува өвгийн Алтан эрин, 1966 оноос Дува өвгийн ахмад хөвүүдийн Алтан эрин эхэлсэн, 1226 оноос Дува өвгийн ач хөвүүдийн Алтан эрин эхлэнэ. Иймд 1906 оны гал морин жилийн араас дөрвөн өнгөт морьдын шинэ түүх эхлүүлж байж 1966 оны шинэ Алтан эринг эхлүүлсэн шиг үйлдлийг хийж байна. Иймд яг одоо тав дахь хөх морин жилийн шинэ Алтан эринг 2014 онд эхэлсэнг Дэлхий дахинд баталгаажуулах үйл явцыг зөвхөн 2021 онд БУХ захирч байж хийж гүйцэтгэх ёстой.

Хүннү нар Бух захирагчид байсан, түргүүд Бар захирагчид байсан. Барын орныг сайтар нэгжвэл Луу-гийн орон олддог учраас Бух захирч эхэлбээс бусад нь аяндаа захирагддаг учиртай. 1205 онд Увс аймгийн Давст сумын нутагт Тагнын уулын бэлээс Таван салаа голд хятадын гур хан Жамуха олзлогдон үхлээ сонгосон түүхтэй.

Яг энэ үйлдлийг 1985 онд ёсоор гүйцэтгэж, Увс нуурын баруун эрэгт Агуу Монголыг мөн БНМАУ-ыг хамгаалж үлдсэн. Учир нь 1983 онд Хүннүгийн Бух захирагчийн 12480 жил үргэлжилсэн сүүлчийн цикл дууссан. Түүнийг мөн Увс аймгийн нутаг Бөхмөрөн сумын нутагт Чуйн голоор мөрөн голын шинэ Алтан эринг 1204 онд мөн л хөх Бух захирч Тэмүүжин Чингис хаан эхлүүлжээ.

Ийнхүү, Дэлхийн царцдасын ахин дахин эргэн сэргэн мандах Дөрөвдөгчийн үеийг Дува өвгийн алтан нутагт эхлүүлж байна.

Тавдагчийн эриний Алтан эрин нь ариун газар үүсэх үед эхэлсэн бол Зургаадагчийн эрин шохойн чулуун давхаргад цэнгэг ус орж ирэх үед эхэлжээ.

Тухайлбал дорнын Түмэн наст Наран гэрэлт Алтан эрин нь Хилэнцийн ордод Наран мандах үед цэнгэг усны ТЭЛЭЛТ явагдаж эхэлжээ. Яг тэр үе одоо дорно дахинд дуусч байгаа. Дорнын хүн далайн ус ууж мөхөн сүйрч эхэлсэн түүх 1983 оноос эхэлж даруй 37 жил өнгөрчээ.

Иймд Эх болсон 6 зүйл гэдэг бол Дэлхийн царцдасын 6 давхарга, түүний хамгийн хожуу үед үүссэн давхарга бол шохойн чулуун давхарга, түүн дээрх амьдралыг дорнын Соёл иргэншил гэнэ. Тэнд цэнгэг усны ундарга байхгүй, гаднаас цэнгэг усны ТЭЛЭЛТ орж ирдэг. Яг одоо Алтайн ууланд цэнгэг усны тэлэлтийг 6 дахь удаагаа эхлүүлэх гэж байна. Гэвч ОХУ-ын хил хаалттай, Оросын элчин болоод ОХУ-ын Гадаад харилцааны Яам зөвшөөрөл өгөхийг хүсэхгүй байгаа.

Энэ байдлыг 2015 онд Москвад бүх шатанд танилцуулж эхэлсэн.

Яг одоо ОХУ нь 1941 оны могой жилийн байдалд Сталинградын фашистын бүслэлтийн байдалд байгаа, Волга мөрний адаг цутгал хүртэл Атландын далайн усны ТЭЛЭЛТ орж ирсэн байгаа. Каспийн тэнгисийн баруун эргийнхэн нилдээ Атландын далайн усыг ууж байгаа.

Энэ өдрүүдийн Афен Корифен орчмын ойн түймэрээр яг тэнд 2010 оны Москва орчмын ойн түймэр шиг үйл явц өрнөж, цэнгэг усны гүний ундаргууд хаагдаж байгаа. Якутад ч мөн адилхан, Туркт ч мөн далайн ус уух боломж бүрдлээ. Энэ бол Каспийн тэнгисийн баруун зүгт мөн Сибирийн зүүн Саяны бэлд гадаад далайн усны ТЭЛЭЛТ явагдаж байгааг ойн түймэрүүд баталдаг юм.

Яг ийм үед Хүн төрөлхтөн Алтан эринг яг цагт нь эхлүүлэх боломжгүй. Улс үндэстэн бүр хил гааль үүсгэн Алтан эринг эхлүүлэхгүй байх гэж улайрч байгаа. Энэ талаар Улаанбаатар хотод байгаа Элчингүүдийн уулзалтыг 2008 онд эхлүүлж албан ёсоор албан бичгээр мэдэгдсээр байгаа.

Гэвч өнөөгийн Монгол улсыг мөхөөгүй Тангад улс гэж таньсан нь бүр ч гай болжээ. Мөхөөгүй Тангад улс дорнод Монголд байгаа нь үнэн. Харин баруун Монголоос Алтан шинэ эрин эхлэхийг 1207 оноос хойш дорнод монголчууд эсэргүүцсэн, одоо ч эсэргүүцсээр байгаа.

Коронавирусны тархалт бол Загасны эрин дууссан түүнчлэн 312.000 жилийн өмнөөс 26.000 жилийн зайтай эхэлсэн 12 эрин бүгд хамтдаа дуусч буйг батлана. Хүн төрлөхтөн хулгана цагаас могой цаг хоорондын шөнө, үүр цайх үеийн далайн хорчин усыг ундаалан амьдарч байгаа нь Коронавирусын дэгдэлт ахин дахин дэгдэх, дахин мутацлагдах боломжийг олгож өөрсдөө түүндээ мөхөн сүйрэх аюулыг угтацгааж байгаа.

Хэрвээ 2021 оны 8-р сарын 15 наас Алтан эринг Дэлхий дахинд эхлүүлэхгүй бол Хүн төрлөхтний мөхөл сүйрэл 2025 оны адгаар 99% нь үхэж дуусах магадлалтай. Энэ тоон үзүүлт нь ердөө 1% нь үлдэх боломжтойг батлана.

Хүн төрлөхтөн Алтан эринг эхлүүлэх технологи мэдэхгүй учраас сүйрч байна. Дэлхий дахинд Алтан эринг эхлүүлэх боломж олгохыг оролдоорой,

Алтан эринг эсэргүүцэгчид бүгд Агуу Монголын шинэ түүхийг 13-р зуунд эсэргүүцэж байсан тэр ой санамжаа сэргээж байгаа.

Хамгийн эмгэнэлтэй нь ОХУ, Грек, Чек, Франц, Унгар, Киргизстан, Узбекстан , Швейцарь улсын нутаг зөвхөн Алтан эрин эхлэх ёстой, тэд маш их эсэргүүцдэг, мэдээж Киргизстан, Узбекстан хоёроос бусад нь.

Иймд Алтан шинэ эрин зөвхөн анхны Их тэсрэлт эхэлсэн нутагт коронавирусгүй ногоон бүс үүсгэн Дөрөвдөгчийн нутаг хамгаалах ажиллагааг эхлүүлэх шаардлага үүссэн түүний дараа л Дэлхий дахины Алтан эринг эхлүүлэх гэж оролдвоос зөвхөн Чуйн голоор баруун Саяны нуруун эхлүүлэнэ. Үүнийг ОХУ-ын зүгээс Төрийн бодлогоор дэмжих байна гэж дүгнэж байгаа. ОХУ нь прусс-немцийн эзэнт гүрний далайн усны ТЭЛЭЛТ хийгдэж буйг өөрсдөө хэзээ ч зогсоож чадахгүй.

Өнөөгийн дорнод Монголд Монгол улс Номхон далайн усны ТЭЛЭЛТ хийж тангад төрт ёсны УУЛ овооны тахилга хийж байгаа.

Ингээд баруун зүгт Каспийн тэнгисийн баруун эрэг, зүүн зүгт Увс, Хяргас, Дөргөн, Ихэс нуурын зүүн эрэгт Номхон далайн усны ТЭЛЭЛТ хийгджээ.

Өмнө зүгт Дөргөн Нуур, Чоно харайхын гол хүртэл Энэтхэгийн далайн усны ТЭЛЭЛТ Монголд орж ирсэн бол Алтайн баруун зүгт Ил, Чуй, Сырдарья, Амардарья гол мөрөн бүгд Энэтхэгийн далайн усны ТЭЛЭЛТ хийж байгаа.

Ийнхүү Дэлхийн 3-р дайн 1967 онд Израйлийн 6 өдрийн дайнаар эхэлж эдүгэ эцсийн хил хязгаарт ирж Хүн төрлөхтөн мөхөн сүйрэх устах аюулыг баталгаажуулжээ. Үүн дээр мэдээж АНУ-цэргийн бааз маш их нөлөөлсөн. Мөн хятадын торгон замын шинэ түүх, Шанхайн Улс төрийн эвсэл гэх мэт маш олон Нийгмийн үзэгдлүүд Байгалийн сөрөг үзэгдлүүдийг сэргээжээ.

Хүн төрлөхтөн Алтан эрин эхлэхийн эсрэг тэмцэлдэж байна.

Монголд байгаа бүх Элчин Сайдын Яам баруун Монголын мэдээ мэдээлэлийг Эх орондоо түгээж чадахгүй, учир нь тэд дорнод монголчуудтай ажилладаг. Дорнод Монголчууд баруун Монголын эсрэг сэтгэж эсрэг хандсан хөгжлийн бодлого хэрэгжүүлдэг удамшилтай.

Ийнхүү, Хүн төрлөхтний төгс мөхлийг дорнын билгүүн Саран тоололт дорнод монголчууд удирдан хэрэгжүүлж байгаа.

Энэ бол Тэмүүжин Чингис хааны эсрэг дорныхны нэгдсэн их тулаанууд 1171-1205 он хүртэл үргэлжилсэнг дахин баталж байгаа, энэ тулаан Халх-Ойрдын, Зүүнгар-манжийн дайнаар үргэлжилж байсан. Одоо Нийгмийн үзэгдлээр үргэлжилдэг. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын гишүүд 2008 оноос хойш миний үйл хэргийг байнга эсэргүүцэн хориглож байна.

Ийнхүү Алтан эринг Алтан Орд эхлүүлэх ёстой, тэр нь монголчуудын хувьд ОХУ-ын нутагт мөхсөн сүйрсэн гэж итгэдэг.  ОХУ нь мөн тэгж ойлгодог. Ийм ойлголт Орос оронд немц Бэр Оросын эзэнт гүрний төрийг булаах үед үүссэн, Харин монгол оронд 1232 онд хар хэрэйд отгон бэр Тулуйн гал голомтыг хар хэрэйдийнх болгох үед үүсчээ.

Иймд харь бэрийнхээ хорлолд өртсөн Улс үндэстнүүд Алтан эринг баруун Монголоос эхлэхийг таних мэдэхийг ч хүсэхгүй байгаа. Тэд ойн түймэрт өртөж мөхөж байдаг харин цэнгэг усаар шинэ Сэргэн мандалтыг Тэмүүжин Чингис хаан, түүний гурван ахмад хөвүүд, ганц охин мөн ач хөвүүн Бат хаан эхлүүлсэнг таньдаггүй.

Алтан эрин Дэлхий дахинд 55 дахь шинэ эхлэлийг 2021 оны 8-р сарын 15 нд Сав шим ертөнцийн цэнгэг усны дүүргэлт үүсгэж, 2021 оны 8-р сарын 16 нд Сав шим ертөнцийн ТЭЛЭЛТ үүсгэн битүүлж, 2021 оны 8-р сарын 17 нь битүүн хагарч шинэ ундарга Чуйн голд эхлүүлэх ёстой.

Гэтэл үүнийг эхлүүлэх үргэлжлүүлэх боломжийг ОХУ-ын зүгээс хил хаалттай шалтгаанаар эхлүүлэх боломжгүй байгаа нь ОХУ яг одоо Алтан эрин эхлэхийн эсрэг байгаагаа баталж байна. Энэ асуудлаар 2008 оноос ОХУ-ын Элчин сайдын Яаманд байнга хандаж олонтаа уулзалт хийсэн. Тэд Монгол Улсын Засгийн газар, ШУА, Боловсрол Шинжлэх ухааны Яам, Соёлын Яамтай хамтрахыг хамгийн сүүлд албан ёсоор зөвлөсөн зөвлөмж хүргүүлсэн. Энэ нь Бат хааны Алтан ордыг Хубилайн шавар ордонтой нэгтгэхийг шаардаж байгаа мэт сонсогдсон.

Ийнхүү Орос ба Дорнод Монголд гээгдсэн Бат хааны Алтан Ордын шинэ түүх эхлэх боломжоо зөвхөн Дува өвгийн нутагт баталгаажуулна. Харин Хүн төрлөхтний мөхлийн эринг 2021 оны 8-р сарын 18 ны өдрөөс эхлүүлэх төлөвтэй байгаа.

Үүнд тангаджсан монголчуудын Төрт ёс, тангаджсан Ардчилал, тангаджсан ахуй маш ихээр сөргөөр нөлөөлж  байна. Дорнын Соёл иргэншил Хүн төрлөхтөнг мөхөөх сүүлчийн технологи эхэллээ.

13-р зуунд Чингисийн морьтон монголчуудыг нутгаараа эсэргүүцэлгүй өнгөрөөж байсан луугийн орныхон яг одоо бүх боломжит эсэргүүцлийг эхлүүлж байгааг нуух шаардлагагүй болжээ.

ОХУ нь Алтайчуудыг авран хамгаалах боломж олгохгүй байгааг дурдвал ОХУ-ыг хагалан бутаргах бодлого мэт харагдана. Би төрт ёсны өндөр өв соёлтой учраас гадны улс орны иргэдийг турхирах үйлийг хийхгүй, хийгээгүй. Өөрөөр хэлбэл баруун Саяны нутгаар Евразийн шинэ Алтан эрин эхлэхийг Алтайчууд мэдээд тэднийг Москва эсэргүүцэхийг би хүсээгүй. Иргэдийн амгалан тайван байдал, аливаа Улсын Төр тогтвортой байх бодлого тасралтгүй хэрэгжүүлж, зохих шатанд уг асуудлыг албан ёсоор албан бичгээр тавьж ирлээ. Гэтэл Алтайчуудын сэргэн мандалт алс холын Москвагийн сэргэн мандалтыг эхлүүлэхийг ойлгох чадвар Москвад алга. Гумилёвын сануулсан Орос орон төв Азийн бодлогод нэгдэхгүй бол хүчирхэг улс байж чадахгүй гэсэнг ахин дахин сануулая.

Магадгүй ОХУ-ыг алгасаад оросын түүхгүй Хүннүгийн түүхийг Европын орнуудад эхлүүлж болох юм. Хэрвээ Чех эсвэл Унгарын Элчин сайдын яам виз олговоос.

Өнгөрсөн удаад Францын Элчин 60 хоногийн виз олгож 2009 оны H1N1 цар тахалыг Андорра хот улсад зогсоосон.  Энэ удаад шууд Франц улсын нутагт үйлдэл хйихгүй. Тэгээд ч урт хугацааны Алтан эринг эхлүүлэхэд Бат хааны эсгий Өргөөг Европт аваачиж Атилла, агуу Александр хааны үйл хэргийг нэхэн хийж сэргээх ёстой. Энэ талаар Грек оронд албан ёсоор хандсан ч тэд ойлгоогүй. Чех, Унгарын Элчин Сайдын яамны ажилтантай уулзалт хийгээд ч ойлгоогүй.

Иймд хүн төрлөхтөн Алтан эринг зөвхөн гурвалсан морьдын нутаг эхлүүлсэн хойно эрэмбээр эхлэх Технологи ойлгохгүйн улмаас бүгд гадаад далайн ус ууж мөхөх аюулыг өөрсдөө төрийн бодлогоор өдөөж байгаа.

Иймд хамгийн сүүлчийн боломжоо зөв ашиглахад ердөө 7 хоног үлджээ. Ийм бага хугацаанд ойлгох боломж Монголд байгаа Элчин сайд нарт байхгүй болов уу гэж бодном.  Иймд Бат хааны Алтан ордын Улсын шинэ түүхийг дэлхийд зарлаж түүний гадаад харилцааг шинээр нээж, шинэ Элчин сайдуудтай харилцаж эхлэх үед бүх юм оройтсон байх болно.

Бух захирагчийн шинэ Он тоолол зүүн Европт эхлүүлэх боломж нь Алтан шинэ эрин эхлэх хамгийн том эхлэл байлаа. Үүнийг ЛУУ-гийн орныхон эсэргүүцсээр өнөөг хүрлээ.
Монголд байгаа гадаадын бүх Элчин Сайд нар 2008 оноос тасралтгүй мэдээ мэдээлэл авч байсан ч эсэргүүцсээр хамтран ажилалаагүйг тэдний төр, ард түмэнд дуулгах цаг иржээ. Тэд албан үүргээ гүйцэтгэсэнгүй. 13 жилийн турш мэдээ мэдээлэл тасралтгүй өгсөн, зарим тохиолдолд Элчин сайдын яамны ажилтан дорнод монголчууд

Миний албан бичгийг дамжуулаагүй байсанг олж тогтоосон.

Төв Азийн монголчуудыг танихгүйгээс ийм алдаа хийгдлээ. Монгол судлал зөвхөн хятадын Монголчуудын түүхийг судалсан. Үүнд ОХУ-ын бүх судалгааны байгууллага идэвхтэй оролцсон. Харин Алтан Орд судлалыг аль ч улс үндэстэн сонирхооргүй. Монголын Төр судлахаас албан ёсоор олонтаа татгалзсан албан бичгүүдийг ирүүлж байлаа.